De voorbereiding onzer hardrijders
volgens de methode Jan Bolt.
Bijgestaan door Aldrit Alberts. 1
Leendert van Prooije, november 2023
Deze blog is op 7 februari 2024 nogmaals aangevuld met nieuwe gegevens en links naar filmmateriaal.
Dit artikel staat in beknoptere en minder uitgebreid geannoteerde vorm in het cultuurhistorisch tijdschrift voor Achterhoek en Liemers OER, nummer 50, december 2023.
in de serre van De Stoevenbelt (Archief. E. Alberts)
“… doch train maar eens wanneer er geen ijs is. Toegegeven! Men kan wat diepe kniebuigingen maken, een beetje hardlopen en touwtje springen (hetgeen dan ook wel door enkele onzer hardrijders werd gedaan) doch deze training kan moeilijk als een speciale training voor hardrijders worden aangemerkt.” 2
De directeur van de gasfabriek in Assen Jan Bolt `-in mijn optiek een echte vakman- zoekt een manier om Nederlandse schaatsers ondanks gebrek aan ijs weer met de wereldtop te laten mee schaatsen. In de winter 1925 – 1926 gaat hij op vakantie naar Noorwegen om de techniek van de Noorse topschaatsers Mathisen, Larsen, Ballangrud, Olsen, Halvorsen, Carlsen, Strøm en Bernt Evensen te bestuderen. Bolt probeert hun slag na te bootsen. “Dat was waarlijk niet zoo gemakkelijk. … Doch de goede Noorse sportsmen lichtten hem gaarne voor en geleidelijk begon het er meer op te lijken.”
Weer thuis in Assen vindt Bolt dat hij de goede slag nog niet zuiver te pakken heeft. Hij oefent het hele jaar 1926 dagelijks “op den vasten grond” in zijn tuin, krijgt in december 1926 in Oslo nog weer les op het ijs van Bernt Evensen en vervolgt in 1927 zijn oefeningen “thuis weer op het droge”. 3 In de loop van 1927 legt Jan Bolt zijn oefeningen in een ‘methode’ vast. De kranten maken melding van de ‘methode Bolt’ of wat later ‘systeem Bolt’. Jan Bolt draagt zijn trainingsmethode uit tijdens bijeenkomsten waarin hij een lezing geeft en vervolgens, met participatie van een demonstratiemodel en zijn publiek, een demonstratie geeft. In 1928 brengt hij de methode in de vorm van een boekje uit met de titel Training Langebaan-wedstrijden, Groningen 1928. De noordelijke schaatsenrijders die hij begeleidt, noemen hem dan al “Oom Jan”. 4
Sport in Beeld Jg. 4, 1928 no 53, 19281211. P.32
In 1940 volgt een tweede druk van het boekje onder de titel Mijn systeem 5. Een derde druk, die nog vele jaren later beschikbaar is, komt in 1943. Al weten veel schaatstrainers van nu het niet en kennen ze ook de naam Jan Bolt niet meer, veel van de oefeningen van Bolt – ik weet het uit eigen ondervinding- vormen nog steeds de kern van de huidige droogtrainingen voor het schaatsen.
Het Noorden in woord en beeld, jrg 4, 1928-1929, no. 46, 19290208
Jong en lenig
Jan Bolt was niet zomaar een geïnteresseerde in sport. In 1896 is hij verdienstelijk en prijswinnend wielrenner, in 1897 winnaar tijdens “de nationale wedstrijden” langebaanschaatsen en nationaal turn- en atletiekkampioen tijdens de landelijke “Bondsuitvoering” van het Nederlandsch Gymnastiek-Verbond. In 1908 is Jan Bolt als turner deelnemer aan de Olympische Spelen in Londen. In 1918 voetbalt Bolt nog heel verdienstelijk als middenveldspeler bij Be Quick Groningen waar hij rond 1894 ook al actief is als keeper of voorhoedespeler, terwijl hij na zijn 65e nog speelt bij KDC in Lochem. 6 In 1929 komt zijn naam nog steeds in de uitslagen van langebaan-schaatswedstrijden voor. Rond 1934 wordt hij volgens eigen zeggen als 58-jarige nog Drents kampioen schoonspringen, een tak van sport waarmee hij op zijn 62e tijdens zwemwedstrijden in Assen nog steeds groot respect afdwingt. 7
Op twee films die mijn inziens dateren uit de winter van 1939 – 1940, kunnen we Jan Bolt en Aldrit Alberts in actie zien op het ijs. Jan is dan 63. Ze geven een beeld van hun schaatstechniek. Aldrit -over wie later méér – is dan nog ‘in opleiding’. Jan Bolt blijkt zowel op de noren als op de kunstschaatsen buitengewoon behendig en lenig. En in het ene filmfragment rijdt hij op de noren alsof het kunstschaatsen zijn.
Het eerste, ik denk vroegste, fragment, wordt bewaard in het Drents Archief. 8 Je ziet na 4 seconden Jan en Aldrit schaatsen. Even later trekken ze de schaatsen aan op een vijver en vervolgens zijn ze weer schaatsend in beeld. Jan laat tussendoor zijn schaatsvaardigheid zien onder andere door op zijn noren te kunstrijden.
Op het tweede fragment, uit het archief van Ellen Alberts, is de schaatsvaardigheid van Aldrit dunkt mij groter, vandaar dat ik het later dateer. Je ziet dat Aldrit de instructies en bewegingen van Jan Bolt volgt. Na 1:44 zien we Jan Bolt op kunstschaatsen bezig. Dat hij daarin ook doorkneed is blijkt uit de advertentie die meldt dat onder Jans leiding op de ijsbaan De Hertenkamp in Assen in de week van 10 februari 1940 ’s avonds zowel het hardrijden als het kunstrijden kan worden beoefend.9
Ivar Ballangrud hoort ook tot het netwerk
van Jan Bolt. ‘Aan mijn vriend Jan Bolt’
(Archief E. Alberts)
Jan Bolt is tot op hoge
leeftijd zeer lenig. Op zijn 64e staat
hij nog in handstand op het ijs met
schaatsen aan. Telegraaf, 19401124
Bolt is geboren in Groningen in 1876 als zoon van een logementshoudersechtpaar. Hij groeit op met zeven broers en zusjes. In 1916 wordt Jan Bolt directeur van de Assense gasfabriek na een loopbaan die langs allerlei gasfabrieken leidt. In 1897 start hij als volontair in Almelo en daarna in Zutphen. In 1898 wordt Jan opzichter/ onderdirecteur van de fabriek in Zaandam, in 1901 gaat hij weer als opzichter naar de gasfabriek in Zutphen en in 1904 wordt hij directeur in Zierikzee. 8
De directeur van de Almelose gasfabriek geeft Jan een sportverbod, maar trekt dat verbod in de volgende ijswinter weer in onder voorwaarde dat Jan overtuigend wint. 9
In 1901 trouwt Jan met de Groningse Barendina Petronella Frijling met wie hij in Zutphen gaat wonen. Daar wordt hun zoon Jacob Eise in 1902 geboren. In 1904 verhuist het gezin naar Zierikzee waar ze in 1907 een dochter krijgen: Geertruid Antonia. 10
Methode Bolt binnen de NVBHS
Jan Bolt is in 1929 mede-initiator van de Nederlandsche Vereeniging tot Bevordering van het hardrijden op de schaats (NVBHS) die zich inzet om het hardrijden op de schaats aan te moedigen en te bevorderen. Al heel snel voelt de ‘officiële’ schaatsbond KNSB zich bedreigd omdat de NVBHS aanstaande topschaatsers uitnodigt voor trainingen terwijl de KNSB datzelfde met de echte toprijders doet. Het conflict smeult ruim 30 jaar voort tot de beide organisaties in 1967 samengaan. Jan Bolt is niet van het conflict. Hij geeft bij voortduring aan dat hij een breedtesportbenadering voorstaat . Hij wil met de ‘methode Bolt’ zo veel mogelijk mensen goed laten schaatsen. De potentiële toppers komen dan vanzelf naar voren en hij vindt het prima dat die vervolgens onder de vleugels van de KNSB verder gaan.
Een Achterhoeks verhaal
In januari 1941 wordt het verhaal van Bolt een Achterhoeks verhaal. Op 3 februari wordt Jan 65 en gaat hij met pensioen. Vooruitlopend daarop vertrekt hij in januari 1941 naar het tijdelijke adres Nieuweweg 16 in Lochem en in maart naar K 40, villa De Stoevenbelt tussen de Veenweg en Onderlangs, vlak bij de Lochemse Berg, maar in de gemeente Laren. 11
Zou Annie Borkinck uit Hupsel in 1980 Olympisch kampioen geworden zijn als die verhuizing niet had plaatsgevonden? Zou Henny Hondeveld uit Laren als schaatser/wielrenner tussen 1964 en 1971 wel de prijzen hebben gewonnen die ze pakte? Zouden Ab Garritsen uit Lochem en Gerard Demkes uit Bredevoort in de jaren ’70 en 80 de succesvolle schaatsers en schaatstrainers geworden zijn die ze werden? Wat is het verband met Jan Bolt?
Mijn stelling is dat Jan Bolt vanaf 1941 in de Achterhoek een ‘infrastructuur’ (enthousiasme, een grote groep schaatsers en trainers, en daarmee enthousiaste ijsverenigingen) creëerde waardoor het schaatsen tot bloei kwam. Annie, Henny en Ab, Gerard en vele andere sporters inclusief schrijver dezes, zouden zich zonder die basis op sportief gebied veel minder goed hebben kunnen ontwikkelen.
Jan Bolt gaat vanuit De Stoevenbelt druk door met het propageren van de schaatssport. Hij start in september 1941 met trainingen voor ‘jongelui’in het bos bij De Stoevenbelt. Verder geeft met zijn ‘pleegdochter’ demonstratietrainingen in de Achterhoek (Doetinchem, Borculo, Ruurlo, Winterswijk) maar ook daar buiten. Hij is tussen 1941 en 1944 initiator van (droog-)training voor wedstrijdschaatsers in Doetinchem, Deventer, Almelo, Apeldoorn en Arnhem. De NVBHS-trainingsgroep die zo in Deventer ontstaat krijgt zijn naam en Jan en Aldrit blijven er jaren actief bij betrokken. Duidelijk wordt dat ook Aldrit er training geeft en dat er na 2 jaar 100 deelnemers zijn. 12
Oom Jan blijft ‘in Lochem’ trainers opleiden tijdens kadercursussen van de NVBHS en de schaatsbond.
Bekende schaatsers komen naar De Stoevenbelt om met Jan Bolt te trainen. Ook de vroegere kampioen Kees Broekman kwam er meerdere keren zo vertelde hij me in 1970. Zijn naam en onder veel andere die van Anton Huiskes komt voor in het gastenboek van De Stoevenbelt als hij daar in augustus 1949 enkele dagen logeert samen met Arve en Anna Sinnerud van Fjetregård bij Hamar.
Droogschaatsen in het bos
De trainingsaccomodatie heeft Jan Bolt zelf aangelegd in een stuk dennenbos vlak bij de Stoevenbelt. Een droogschaatsbaan met dennennaalden als zachte bodem. De baan heeft de ovale vorm zoals een wedstrijdijsbaan, maar heeft een kwart van de lengte (schaal 1:4). In één van de bochten is een volledige cirkel voor onafgebroken bochtoefeningen. Één geheel baantje droogschaatsen duurde net zo lang als wanneer de schaatser in kwestie 400 meter zou schaatsen. 13
Still uit de video SCHAATSTRAINING JAN BOLT, Beeld en Geluid: URN:NBN:NL:IN:20-PGM5268138
Een foto uit augustus 1944 laat de baan zien terwijl Jan Bolt training geeft aan Jannie Strijbis, een goede Noordhollandse schaatster, zuster en coach van de veel bekendere werelduurrecordhouder Marius en Jelle de Ruiter uit een bekende Friese schaatsfamilie. Achter Bolt is een tweede vrouw in schaatshouding vastgelegd: Aldrit (Aaltje) Alberts. 14 Haar naam mag niet ongenoemd blijven omdat ook zij een bijdrage aan de ontwikkeling van het Achterhoekse schaatsen leverde.
(VPROgids 1, januari 2015, p. 14 Elfstedenfilm door Marnix Koolhaas.)
“Ook het Oosten moet schaatskampioenen kunnen opleveren” schrijven het Zutphensch en Deventer Dagblad in 1947 unisono. Uit het stuk blijkt dat Jan en Aldrit onvermoeibaar bezig zijn met het propageren van de droogtraining door te demonstreren, door zelf gratis training te geven en door trainers op te leiden. 15
Een film, vermoedelijk uit 1954 en een foto uit 1956 laten een kinderen zien tijdens een schaatsoefening op de baan op een open plek tussen de naaldbomen. En op een film uit 1958 – de 82-jarige Jan Bolt geeft er training aan de schaatstrainingsgroep uit Zeist, opgericht door de eerdergenoemde Jelle de Ruiter16– is te zien dat de randen van de baan en de bochtcirkel zijn gemarkeerd met een ‘sneeuwrand’ van dennennaalden. 17 Jammer genoeg is dit stuk sporterfgoed niet meer zichtbaar in de Lochemse bossen. Ook het huis De Stoevenbelt bestaat niet meer. Het is niet lang na het overlijden van Jan Bolt afgebroken. 18
Achterhoekse jeugd
In 1948 zegt ‘Oom Jan’, want zo zijn alle schaatsers hem blijven noemen: “De gehele Achterhoek heb ik warm gekregen voor de schaatssport” 19. Daar zit ongetwijfeld een kern van waarheid in. In 1956 komen er zo’n 75 kinderen uit ‘Lochem, Ruurlo, Borculo, Neede, Vorden enz.’ uit wijde omgeving dus, naar de schaatstrainingen op woensdagmiddag en op zaterdag. Eén van hen is Frans van Dijk die met veel respect over leermeester Jan Bolt vertelt. 20 De sfeer tijdens de trainingen is inspirerend, vriendschappelijk, respectvol en nooit denigrerend. Iedereen kan op haar of zijn niveau meedoen. Sportief gedrag gaat samen met het verrijken van de persoonlijkheid van de schaatsers, is de filosofie van Jan Bolt 21. Bolt en Aldrit Alberts hebben een eindeloos geduld ook met leerlingen die de oefeningen minder goed uitvoeren. “Goed door je knieën” schijnt een veelgehoorde roep geweest te zijn. De trainingen zijn gratis, hoewel de echte enthousiastelingen geacht worden om Mijn systeem aan te schaffen.
Opbouw van de training
Ademhalingsoefeningen vormen het begin van de training. Diep en door de neus ademen is de boodschap. Dan volgt ontspannen inlopen deels in spelvorm al slingerend en schijnbewegingen makend tussen de bomen bij De Stoevenbelt. Dan doet de groep oefeningen in schaatshouding op de baan. De nadruk ligt op het bereiken van een stabiele positie op het standbeen. Kikker- of hazensprongen zijn onderdeel van het repertoire, maar de zwaarste oefening naar de smaak van Frans van Dijk is ‘klein mannetje spelen’ – tegenwoordig zeggen we kabouterpasjes: nagenoeg gehurkt voetje voor voetje de baan rond. Een oefening waarbij de bovenbenen in brand lijken te staan. Vervolgens komen er nog zwaaioefeningen en dan is het eerste uur training voorbij. Als kers op de taart steekt de groep dan de Barchemseweg over en wordt op de hellingen van de Lochemse Berg nog een klein uur hard gelopen, bergop gesprint en in schaatshouding gelopen of gesprongen. Na ongeveer twee uur is de training voorbij. ‘Oom Jan’ geeft de training zelf, loopt mee en doet steeds de oefeningen voor.
Hij stopt met de training op het eind van de jaren ’50. Hij is dan ongeveer 85 jaar oud en door fysieke problemen niet meer goed ter been. Bolt vindt het heel moeilijk te accepteren dat hij de fysieke inspanningen niet meer kan volbrengen.
Pionier, goeroe, nestor
Frans van Dijk vertelt dat begin jaren ’60 door zijn omgeving -met een knipoog- over Jan Bolt gesproken werd als over ‘de Goeroe’. Gezien de positieve invloed die ‘Oom Jan’ op het leven van velen heeft gehad is die term zo gek nog niet. Hij sluit aan bij het landelijke publicitaire eerbetoon dat Jan Bolt bij zijn 80e en 90e verjaardag ten deel valt. Ook de boodschap dat “De aanwezigheid van de ‘sportnestor’, de heer Bolt”, een bijzonder cachet aan een jeugdsportwedstrijd geeft 22, duidt op de waardering die het werk van Jan Bolt allerwegen krijgt.
Davos, 1939
(Archief E. Alberts)
(Archief E. Alberts)
(Archief E. Alberts)
(Archief E. Alberts)
Jan Bolt overlijdt, 91 jaar oud, op 7 mei 1967 in Lochem en is in stilte gecremeerd in Dieren. 23 Zijn overlijden krijgt minder aandacht dan zijn 90e verjaardag, maar terecht wordt hij als “pionier van de droogschaatstraining” in de landelijke pers herdacht. 24 De trainingsgroep in Lochem heet nog een aantal jaren ‘Trainingsgroep Oom Jan’ en wordt daarna omgedoopt in Lochemse IJsclub en Schaatstrainingsgroep. Inmiddels is Jan Bolt nagenoeg vergeten. Ten onrechte!
Aldrit Alberts
Aldrit Alberts vertrekt in 1941 tegelijk met Jan Bolt uit Assen naar de Achterhoek 25. Zij regelt op De Stoevenbelt ‘alles’ op huishoudelijk gebied voor ‘Oom Jan’. Maar meteen in april 1941 assisteert ze Jan ook bij trainingsdemonstraties als demonstratiemodel en terwijl ze ook tijdens droogtrainingen aanwijzingen geeft. Zij is zodanig doorkneed in de methode Bolt dat ze in 1947 – 48 in Lillehammer samen met Jan de Engelse schaatsploeg traint. Ze is met Jan veel vaker in Noorwegen en spreekt goed Noors. Ze verblijven dan bij de beroemde Peter Sinnerud 26 en zijn familie bij wie veel meer Nederlandse schaatsers in de winter onderdak vinden.
Bij de Stoevenbelt neemt Aldrit de trainingen voor de jeugdige Achterhoekers tot een jaar of 13 27 voor haar rekening. Ik denk dat ook zij een volwaardige plaats in de Achterhoekse en de Nederlandse schaatsgeschiedenis verdient. Ze is de eerste goed opgeleide en gediplomeerde vrouwelijke schaatstrainer van Nederland. Ze nam deel aan de eerste officiële opleiding van schaatstrainers die in Nederland, in het voorjaar van 1952. De NVBHS organiseerde de opleiding. Omdat ook de KNSB aan de opleiding meewerkte mocht Aldrit zich, net als de andere 21 geslaagden, bondsoefenmeester in het hardrijden op de schaats noemen. Jan Bolt is volgens de vooraankondiging van de cursus één van de docenten. 28
Op verschillende foto’s en in de film van 1958 komt Aldrit al trainend en training gevend in beeld. Net als voor veel andere vrouwen in de sport tot ver in de 20e eeuw, geldt voor haar dat haar positie overschaduwd is door die van mannelijke sporters en trainers.
Aldrit Alberts als eerste in het rijtje gediplomeerden na de eerste cursus voor schaatstrainer.
Het is een illuster gezelschap met een aantal bekende namen.
De Hardrijder, oktober 1952 (Archief Marnix Koolhaas)
De familie Hiddink woonde om de hoek.
(Archief E. Alberts)
(Archief E. Alberts)
——————————————–
- Graag bedank ik Frans en Ben van Dijk, Henk Brandes en Rutger Bolt voor hun informatie.
Naar aanleiding van dit artikel had ik contact met Ellen Alberts en Marnix Koolhaas, die ik ook voor hun informatie en beeldmateriaal bedank.
Verder is de website http://www.Delpher.nl met ruim 2 miljoen doorzoekbare kranten, tijdschriften en boeken onontbeerlijk voor een verhaal als dit.
↩︎ - Het Vaderland, 19271022.
↩︎ - Het schaatsen op het droge, krachttraining en conditietraining door hardlopen bestaan al voordat Jan Bolt er systematisch mee aan de slag gaat. Schaatser Max Tetzner vertelt in Revue der sporten, 19301020, dat hij in zijn actieve periode vóór 1924 droogschaatste op de manier zoals oud-schaatskampioen Coen de Koning hem dat geleerd heeft. Jan Bolt gaat echter analytisch en systematisch te werk en legt de trainingsmethode in tekst en tekeningen vast
↩︎ - Winschoter Courant, 19281208.
↩︎ - De titel Mijn systeem heeft Bolt ongetwijfeld ontleend aan het gelijknamige boek van de Deense schrijver J.P. Müller. Müller schrijft in 1904 een boek met oefeningen bedoeld om de Kopenhaagse roeiers ‘gedurende het koude seizoen “in vorm” te houden’. Het vertaalde boek wordt ook voor niet-roeiers een wereldwijd succes. In 1905 komt het ook in Nederland uit en binnen een jaar zijn er 11.000 boeken verkocht. (H. Bonde, 2017 The Body Between the Protestant Souls and Nascent Nation-States [In:] Nordic journal of educational history Vol 4, no.2.) Het krijgt tot 1931 verschillende herdrukken. Er verschijnen versies voor vrouwen, voor mannen, voor jongens en voor meisjes. Ook qua inhoud en vormgeving neemt Bolt Müller als voorbeeld. Onder andere de aandacht voor ‘diep-ademhalings’- en ontspanningsoefeningen en de tekeningen ter illustratie van de oefeningen lijken door Bolt ontleend aan Müller.
↩︎ - Gedenkboek der Gron. cricket- en voetbalvereen. ‘Be quick’ 1887-1927. Groningen 1927. P.21.
Frans van Dijk vertelde over de voetballer Jan Bolt bij de Koolhazen Dochteren Combinatie, KDC, in Lochem.
↩︎ - Provinciale Drentsche en Asser Courant, 19370901.
↩︎ - https://www.drentsarchief.nl/onderzoeken/film-en-geluid?mivast=34&mizig=317&miadt=34&miview=ff&milang=nl&misort=unittitle%7Casc&mizk_alle=ijsclub&micode=DAVA_01&minr=990736&miaet=14
↩︎ - Provinciale Drentsche en Asser Courant, 19400210
↩︎ - Rimpelloos is de carrière van Jan Bolt niet. In 1927/8 barst bij allerlei gasfabrieken in Nederland de gascorruptieaffare los. Ook de directeur van de gasfabriek in Assen Jan Bolt erkent Fl. 1250 aan giften te hebben aangenomen van leveranciers. Dat blijkt uit een uitgebreid rapport dat na onderzoek door een raadscommissie. In vergelijking met directeuren elders komt Jan Bolt er mild van af. De Gemeenteraad spreekt zijn scherpe afkeuring over Jan Bolts handelen uit, hij wordt 14 dagen geschorst, krijgt een salarisvermindering van Fl 100 op jaarbasis en moet de Fl. 1250 terugstorten op door B&W aangegeven wijze.
Overigens wordt allerwegen verklaard dat Bolt zijn taak als directeur erg goed uitvoert.
Als hij in 1940 vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd ontslag aanvraagt wordt hem dat eervol verleend.
Provinciale Drentsche en Asser Courant, 19280120, 19280622 (3 pagina’s rapport), 19280713, 19280720, 19401018.
↩︎ - Nieuws van den Dag, 19401206.
↩︎ - Gemeente Groningen Huwelijksregister 1901, aktenummer 521 Jan Bolt en Barendina Petronella Frijling;
Gelders Archief, 0207 Burgerlijke stand Gelderland, Inv. no.1716.02, akte 429 Geboorteakte Jacob Eise;
Zeeuws Archief, 25 Burgerlijke Stand Zeeland (1796) 1811-1980, (1796) 1811-1980 Inv.no.
ZIE-G-1907 akte 135 Geboorteakte Geertruid Antonia.
↩︎ - Nieuwe provinciale Groninger Courant, 19410124; Zutphensche Courant, 19410408.
↩︎ - Deventer Dagblad , 19410927, 19411024, 19420407, 19420430, 19430112, 19440221.
↩︎ - Anne de Ruiter in Andere tijden Sport 20150104 en Frans van Dijk geven gelijkluidende informatie over de afmetingen. Hank Brandes tekende de locatie in op de topografische kaart (zie afbeelding).
↩︎ - VPROgids 1, januari 2015, p. 14, bij artikel Marnix Koolhaas, Elfstedenfilm.
↩︎ - Zutphensch Dagblad en Deventer Dagblad, 19411101.
↩︎ - Anne de Ruiter in uitzending Andere tijden Sport, 20150104, vertelt dat zijn vader de schaatstrainingsgroep in Zeist heeft opgericht.
↩︎ - Collectie Beeld en Geluid, PID: URN:NBN:NL:IN:20-PGM5268534 https://zoeken.beeldengeluid.nl/program/urn:vme:default:program:2101712200236288631?ac=dgtl&q=%22jan+bolt%22 [Aanwezig en te bekijken op 9 november 2023]
Over Jelle de Ruiter en de trainingsgroep in Zeist, zie bijvoorbeeld Nieuw Utrechts Dagblad, 19501219.
De film laat overigens ook een ‘skeeler’-training van de Zeister schaatsers anno 1958 zien. Ze trainen op skeelers met twee kleine achter elkaar geplaatste wieltjes op nat en niet altijd glad, wegdek.
↩︎ - Informatie van Frans van Dijk 20230823 en Henk Brandes 20231003.
↩︎ - Provinciale Drentsche en Asser Courant, 19481203.
↩︎ - Gesprek met Frans en Ben van Dijk, Lochem, 20230823.
↩︎ - Die aandacht voor sociaal maatschappelijke ontwikkeling komt ook tot uitdrukking in de politieke activiteit van Jan Bolt. Hij wordt in juni 1949 gemeenteraadslid voor de PvdA in Laren. Hij treedt in 1953 af na een conflict met zijn partij die in zijn ogen te weinig principieel is. In een verklaring bij zijn afscheid, Zutphens Dagblad 19530523, wijst hij op de noodzaak om een reeks van achterstanden te verbeteren en op het gemis van voorzieningen voor de jeugd zoals een zwembad. Hij wil niet als rebel gekenschetst worden. Overbodige aandacht wil hij niet, evenmin als sensatie. Er rijst een beeld op van iemand die wat alleen staat in de Raad en de situatie van afstand benadert. Leuk voor de anekdotiek is nog dat hij gemeentesecretaris Van Prooije waardeert vanwege zijn rol als ‘docent der raadsleden’. Die raadsleden mogen het Van Prooije best wat lastiger maken, zo adviseert hij hen.
↩︎ - Zutphens Dagblad, 19570813.
↩︎ - Nieuwsblad van het Noorden, 19670511, overlijdensadvertentie Jan Bolt
↩︎ - Als eerste in het Nieuwsblad van het Noorden, 19670510 waar het bericht dus een dag eerder verschijnt dan de overlijdensadvertentie geplaatst door de familie.
Ook tijdens de opening van de Kunstijsbaan in Heerenveen op 14 oktober 1967 wordt nog aan Jan Bolt gedacht. “Als Pim Mulier of onze Jan Bolt dit vanmiddag eens hadden kunnen zien” is een zinsnede uit een stuk in De Friese Koerier, 19671016, dat verslag doet van de opening.
De pioniers en opleidersrol is ook duidelijk als je ziet welke bekende schaatstrainers (er waren er vast meer) opgeleid werden en werken volgens de ‘methode Bolt’: Siem Heiden, Dolph van der Scheer, Klaas Schenk, Lunshof uit Almelo, de ontdekker van Anton Huiskes, Anton Huiskes zelf, Henk Lamberts, Jelle de Ruiter, Kees Broekman en niet te vergeten Achterhoeker Bennie Zeevalkink uit Ruurlo die in 1966 ‘de Gelderse jeugd’ traint. Jan Bolt zegt als hij 90 wordt, dat hij nog graag kijkt bij de trainingen die Zeevalkink geeft. (Tubantia, 19660203)
(Ook andere lokaal werkende trainers als Reijnders in Arnhem, Witteveen in Heerenveen, Polling uit Sappemeer gebruiken de methode Bolt)
↩︎ - Aaltje Alberts is geboren op 4 april 1919 in Christelijk Gereformeerd gezin in Assen. De families Alberts en Bolt zijn bevriend. Vanaf 1938 werkt Aaltje als dienstmeisje bij de familie Bolt. Volgens haar broer Geert wordt meteen de methode Bolt met succes op haar uitgeprobeerd. Bolt zou haar ouders rond 1941 hebben gevraagd of Aaltje wel voor dag en nacht bij hem mag komen. In: Hedman Bijlsma, Iezers oer ’t ies. 75 jaar Gewest Drenthe van de KNSB, Groningen, 2008, p.54-56. (Onjuist is echter de mededeling van Geert dat dit gebeurde na het overlijden van Bolts vrouw. Barendina Petronella Frijling overlijdt pas in 1960 in Velp. – Gelders Archief, 0207a, Inv. no. 17518, Rheden, Overlijdensregister 1960, akte 110. Overlijdensakte Barendina Petronella Frijling. – Jan en Barendina zijn van tafel en bed gescheiden in september 1941. Dat gebeurt nadat Barendina psychische problemen krijgt en in een inrichting opgenomen is.)
Bolt geeft Aaltje de Noors klinkende naam Aldrit. Blijkbaar zet dat mensen op het verkeerde been. Aldrit wordt in 1946 in een aankondiging van een trainingsdemonstratie in de schouwburg van Heerenveen aangekondigd als “Noorse pleegdochter” van den Heer Bolt, Heerenveensche koerier, 19461002.
De relatie tussen Aaltje Alberts en Jan Bolt wordt in een reeks van perspublicaties vanaf 1941 en in Jans overlijdensadvertentie uit 1967, omschreven als die van pleegvader – pleegdochter. Zie o.a. bronnen in noot 18.
Aaltje/Aldrit blijft na 1967 in Lochem wonen, trouwt met de heer Brandes en overlijdt in Lochem op 30 mei 2010. Ze is begraven op Oud Eikenduinen in Den Haag.
↩︎ - Over Aldrit Alberts in relatie tot Jan Bolt en over de ligging van het baantje van Jan Bolt werd ik geïnformeerd door Henk Brandes, de stiefzoon van Aldrit, 20231003.Hij noemde ook het geregelde verblijf bij Sinnerud. Het verblijf bij Sinnerud wordt ook gedocumenteerd in een stuk met van Jan Bolt in Het Parool 19471213. Volgens het bijschrift staat Aldrit ook afgebeeld. Ik kan haar echter op die foto niet onderscheiden.
↩︎ - Frans van Dijk, 20230823.
↩︎ - De hardrijder, oktober 1952. P.6 De hardrijder is het blad van de NVBHS.
De vooraankondiging staat o.a. in: Het Binnenhof 19520324. ↩︎
vakleu 