D’r lig snee, in meert ! Maartse sneeuw, ‘Meertensnee’, ‘Meerten snij’.

Sneeuw op 10 maart 2013

Mijn Oma, Jo ‘van Sievert ‘ (1900 – 1987) uit de Brinkheurne bij Winterswijk – een vakvrouw op allerlei gebieden – verzamelde op zo’n maartse sneeuwdag zoals vandaag, de frisse pasgevallen, onbevuilde sneeuw, liet het smelten en deed het in een flesje met een etiket “Meertensnee” Natuurlijk werd ook de datum van de sneeuwdag vermeld. Het moest altijd sneeuw zijn die viel in de maand maart. Volgens de verklaring die mijn Oma voor dit verschijnsel had zijn in maart, na de winter, alle vieze beestjes, stof en vuil uit de lucht verdwenen, vandaar dat het water niet bederft.

De sneeuw zelf heette uiteraard “Meertensnee”, maar ook het smeltwater ervan heet “Meertensnee”

Het smeltwater van die sneeuw bederft niet, gaat niet stinken of rotten (wel in een schone fles doen natuurlijk) en werd altijd gebruikt als iemand geïrriteerde of ontstoken ogen had. Ook als je een vuiltje in het oog gekregen had, bijvoorbeeld een stukje schors die van een tak in je oog terecht kwam bij het paasvuurmaken. Oma kwam aan met een fles Meertensnee en een borrelglas of een oogspoelglaasje en gaf instructie om het oog uit te spoelen. En natuurlijk het hielp ….

Meertensnee Jo ‘van Sievert’, jaren ’80

Van Oma’s sneeuw heb ik nog een beetje, in een oude azijnfles. Mijn moeder, ook ‘Jootje van Sievert’ (1925 – 2004), schreef het etiket dat op de fles geplakt is. Het moet sneeuw zijn die gevallen is op z’n laatst in het begin van de jaren 80. Smeltwater van 25 jaar oud dus. Verder heb ik mijn eigen collectie, want natuurlijk heb ik de Brinkheurnse traditie voortgezet. Meertensnee uit 1995, 1996, 1998, 2005, 2006, 25 maart 2008 en het meest recent 8 maart 2010. Vandaag ligt er helaas nog niet genoeg sneeuw om te kunnen oogsten en de voorraad aan te vullen.

Zoals aan de voorraad te zien is, heb ik gelukkig niet veel last van mijn ogen. Ik heb nog een aantal liters onbedorven “Meertensnee” in voorraad.

Meertensnee voorraad

In 2005 deed ik al eens naspeuringen naar de bekendheid van dit middel ”uit grootmoeders tijd”. Ik kwam toen niet verder dan een (inmiddels niet meer aanwezige http://gedachtenkronkels.web-log.nl/log/1978739) blog van “brigittebertram”:
’wisten jullie dat maartse sneeuw heel goed is voor iemand die vlug oog ontstekingen doet. Gewoon weg wat sneeuw in een fles doen en bewaren Ik had daar vroeger veel last van en dan deed ons mama wat maarts sneeuw water erop en was het snel weer beter. Vraag me niet waarom maartse sneeuw want dan moet ik het antwoord schuldig blijven, het is een remedie uit mijn grootmoeders tijd.’. Zij was dus een ingewijde.

Auteur Wiel Kusters beschrijft in zijn roman Onweerzitting, 2000 ook het gebruik van de Maartse sneeuw voor oogwassing in de Limburgse mijnstreek.

In 2005 schreef ook de (niet meer bestaande) website http://www.3xniks.nl/teksthumor/x3xniks028.html dat je ‘Ontstoken of tranende ogen [kunt] wassen met gesmolten sneeuw uit de maand maart’. In exact dezelfde bewoordingen heeft de spirituele ‘hocus-pocus’ website  http://www.angel-wings.nl/uit-omas-huismiddeltjes/,  sinds 11 mei 2011 de goede raad op de site.

Dat de Maartse sneeuw in de hocus-pocussfeer thuishoorde vond in elk geval ook de Vereniging tegen de kwakzalverij. In een discussie in het Maandblad tegen kwakzalverij, Jg 90, 5, mei 1975, http://www.kwakzalverij.nl/view/DownloadFile.php?iPkDownloadId=617 wordt een arts/natuurgenezer ondervraagd over zijn werkwijze. De vraag luidt: ‘Wat verstaat hij precies onder natuurgeneeswijze? Met andere woorden: gebruikt hij dus als arts nooit de moderne middelen, met andere woorden: geeft hij nou nog voor oogontsteking maartse sneeuw .……’  Uit de vraag blijkt al dat de anti-kwakzalverij-arts er weet van heeft dat in het verleden door dokters bij oogkwalen het gebruik van “Maartse sneeuw” werd geadviseerd. Hij vind dat echter in 1975 een kwakzalversmiddel en onwetenschappelijk, dus achterhaald en verwerpelijk. Helaas gaat de discussie niet verder, dus meer historische informatie krijgen we niet.

Nu wil het geval dat in het boek uit 1721 van de Oostenrijkse monnik Abraham a Sancta Clara De gekheyt der wereldt, wysselyk beschreven en kluchtig vertoondt, in hondert narren en derselver narren poetsen – een postuum verschenen vertaling -, Maartse sneeuw in verband wordt gebracht met het wegwerken van lidtekens of vlekken in het gezicht.

Jo Daan, de tot op hoge leeftijd nog actief gebleven taalkundige, vermeldt in haar dissertatie uit 1950  Wieringer land en leven in de taal, dat gesmolten Maartse sneeuw op Wieringen voor medicinale doeleinden werd verzameld gesmolten en bewaard.

Dat er iets is met ‘Maartse sneeuw’ en dat dat –om het oneerbiedig uit te drukken – ligt in de sfeer van hocus-pocus, wordt ook duidelijk uit K. ter Laan’s Folklore in de Groninger Letteren. 1961. Daar  heeft hij het – voor Groningen- over ‘Meerten-snijwotter’ en geeft hij twee rijmpjes: “Meerten snijwotter Roomsen wijwotter” en “Meerten snij Roomse wij”. Hij meldt verder dat “De Katholieken onder onze lezers (wel) zullen weten of de maartse sneeuw nog voor wijwater wordt verzameld.”

Diezelfde informatie, maar óók met ander gebruik, geeft Jan Mens in zijn roman Waterland uit 1943. “Geen goud zo goed als gesmolten Maartse sneeuw. De papen gebruiken haar als wijwater, en de maagden wassen hun borsten er mee. Laat ze hun gang gaan. Jan Adriaens werd als kind reeds genezen van boze zweren door Maartse sneeuw en vader zegt er veel baat bij te vinden”.

Ook op de website http://www.pylgeralmanak.nl/?pagina_id=82 vinden we de mededeling dat gesmolten Maartse sneeuw als wijwater wordt gebruikt en dan speciaal met Pasen. Hoe zuiver en hemels moet Maartse sneeuw wel niet zijn om tijdens deze belangrijke kerkelijke dagen als wijwater te worden gebruikt.

Tot mijn verrassing vermelden de volkskundige databanken van het Meertensinstituut (whats in a name) de Maartse sneeuw niet.

Overigens helpt de Maartse sneeuw niet alleen voor mensenogen. Nee, ook ontstoken paardenogen kunnen er mee worden behandeld. http://www.fjordenwereld.nl › Forumoverzicht › Fjorden › [ZB] Ziekenboeg (28 juni 2007)

Tot slot nog een paar mooie vermeldingen die weerkundige Johan Effing in het spoor van Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zienswijzen van K. ter Laan uit 1956 op zijn interessante  website http://www.weerstationlosser.nl/index.php?pid=38 heeft gezet. Tussen een enorme verzameling weerspreuken staan ook de oude ervaringswijsheden die Ter Laan optekende en waaruit blijkt dat in het ‘volksgeloof’’ Maartse sneeuw zuiver materiaal is, dat je goed kunt bewaren en dat medicinale krachten heeft:

God geeft ons sneeuw in Maart, opdat je het bewaart.
Het sneeuwwater van het maartje , kun je bewaren voor minstens een jaartje.

Maartse sneeuw, bleekt je wasgoed in een geeuw.
Met maartse sneeuw de was gedaan, alle vlekken naar de maan.

Wil je een mooie witte was, dan komt Maartse sneeuw goed van pas.

Voor puisten of een wond, is Maartse sneeuw gezond.

Kortom: als er deze dagen nog een pak sneeuw valt: verzamelen, smelten, bewaren en gebruiken als het nodig is !

Of het helpt ? De traditionele medici zullen zeggen dat het effect niet wetenschappelijk is aangetoond. En dat klopt ongetwijfeld. Maar ik gebruik het toch.

[Dit is een uitgebreidere versie van het stukje dat eerder stond op http://www.brinkheurne.com/doarholikvan/ingezonden.html ]